روانشناسی ضرر و زیان

این روزها شاهد رفتارهای هیجانی سرمایه‌گذاران در بازار هستیم. ممکن است در ساعات ابتدایی بازار، با پرتفویی سبز مواجه باشید اما بعد از گذشت یک الی دو ساعت از زمان بازار دوباره به سبد سرمایه‌گذاری خود سر بزنید و از تغییر روند سهمتان متعجب شوید. چه عواملی منجر به قرمز شدن سبد شما شدند؟ چه اتفاقی افتاد که صف خرید یک سهم به راحتی به صف فروش تبدیل شد؟ حتی گاهی دیده می‌شود که سهمی ارزنده به قیمتی بسیار پایین‌تر از قیمت پایانی همان روز، در حال معامله شدن است. آیا خبر به‌خصوصی راجع‌به سهم منتشر شده؟ آیا خبر خاصی راجع به بازار سهام آمده است؟ آیا قرارداد سیاسی یا اقتصادی جدیدی بسته شده یا بین کشورها تنشی ایجاد شده که می‌تواند به جنگ و درگیری ختم بشود؟

هیچ‌ کدام از موارد بالا نبود؟ پس باید برای توجیه این رفتارها دنبال عاملی درونی باشیم. ترس از دست دادن پول و سرمایه یکی از عواملی است که منجر به بروز رفتارهای غیر‌منطقی و غیر‌عقلایی می‌شود.

ترس یک تجربه شخصی است و می‌تواند در افراد مختلف به شکل‌های گوناگونی بروز کند. برای مثال یکی از ارتفاع می‌ترسد اما دیگری در ارتفاع کار می‌کند. چه عواملی باعث ایجاد و شکل‌گیری ترس در یک فرد می‌شوند.

ترس از دست دادن پول و ضرر کردن در بازار سرمایه سبب می‌شود که شاهد رفتارهای غیر‌منطقی مثل فروختن سهم در قیمتی بسیار پایین‌تر از قیمت پایانی باشیم. سه عامل زیر می‌تواند باعث بروز ترس در سرمایه‌گذاری شود:

1) تجربیات شخصی 2) تجربیات دیگران 3) رفتار توده‌وار یا گله‌ای

برای مثال بعد از یک دوره رشد بازار، حد سود و حد ضرر خود را رعایت نکردید و سهام خود را نگه داشتید، اما با گذر زمان دیدید که قیمت سهم شما دائما در حال کاهش است و مقدار زیادی از سود خود را از دست دادید. تجربه‌هایی این چنین باعث می‌شود که بعدها با دیدن اولین منفی در بازار، سهم خود را به طور هیجانی و بدون بررسی کردن شرایط بفروشید. مورد ذکر شده نمونه‌ای از اثر تجربیات شخصی بر رفتار سرمایه‌گذاران است.

انسان‌ها همواره می‌توانند از تجربیات دیگران استفاده کرده و از آن‌ها درس بگیرند. اما این درس گرفتن باید به شیوه‌ا‌ی درست اتفاق بیفتد، این که عموی من چند سال پیش در بازار سرمایه ضرر زیادی کرد و سرمایه‌اش نصف شد، دلیل درست و موجهی برای فروش سهم در اولین منفی نیست. شما می‌توانید به دنبال دلیل شکست عموی خود در سرمایه‌گذاری باشید و سعی کنید اشتباهات او را دنبال نکنید. چون یک فرد نزدیک به شما در این بازار ضرر سنگینی متحمل شده است به این معنی نیست که شما هم ضرر خواهید کرد. اگر شخصی سهمی را با دلیل خریداری کرده باشد، به نوسانات بازار توجه نمی‌کند و سعی می‌کند که بر تحلیل خود پایبند بماند.

دلیل آخر که می‌تواند رفتار بسیاری از سرمایه‌گذاران تازه وارد را توجیه کند، بروز رفتار توده‌وار است. در مقالات گذشته این رفتار را تا حدی بررسی کردیم. رفتار توده‌وار به این معنی است که چون بقیه در حال فروش یا خرید سهمی هستند، ما هم رفتار مشابه آن‌ها از خود بروز دهیم. دلیل تبدیل شدن صف‌‌های خرید به فروش در طول یک روز را می‌توان به تمایل افراد در تقلید از سایرین اشاره کرد.

نمونه‌ای از سرمایه‌گذاران در بازار دیده شده‌اند که در یک روز، هم در صف خرید و هم در صف فروش یک سهم نشسته‌اند. افرادی که دلیل خوبی برای خرید یک سهم نداشته باشند و آن را بدون تحلیل و بررسی خریداری می‌کنند با اولین منفی در سهم دچار ترس می‌شوند و برای جلوگیری از ضرر بیشتر سریعا اقدام به فروش سهم خود می‌کنند. برای مثال در یک روز در مثبت پنج سهم را خریده‌اند و با نوسان سهم دچار ترس شده و همان سهم را در منفی پنج درصد همان روز فروخته‌اند. این افراد در طول یک روز حدود 10 درصد از سرمایه خود را از دست می‌دهند. این شرایط برای نوسان‌گیرها می‌تواند بسیار سودمند باشد، در این میان تنها کسانی سود می‌کنند که به قصد نوسان‌گیری وارد سهم شده‌اند. این افراد سهم را امروز در منفی پنج درصد از شما می‌خرند و روز بعد و یا در همان روز در مثبت پنج درصد، در صف خرید، همان را به شما می‌فروشند.

روانشناسی ضرر و زیان چیست؟

روانشناسی ضرر و زیان با جنبه احساسی سرمایه‌گذاری سر و کار دارد. به‌طور کلی اثرهای روانی تجربه کردن یک زیان و حتی احتمال رو به رو شدن با یک ضرر می‌تواند منجر به بروز رفتارهایی شود که می‌توانند زیان احتمالی ما را بیشتر کنند. این رشته به بررسی احساسات منفی مرتبط با شناخت ضرر و اثرات روانی آن اشاره دارد. ترس زیاد و بیش از حد سرمایه‌گذاران از ضرر باعث می‌شود که آن‌ها رفتارهای عجیبی از خود بروز دهند مثل نگه داشتن یک سهم برای مدت زمان طولانی و یا خیلی کوتاه که هر دوی این روش‌ها می‌تواند میزان ضرر را افزایش دهد.

سرمایه‌گذاران می‌توانند با اتخاذ استراتژی‌های تخصیص دارایی مناسب، تفکر عقلائی، تحقیق و بررسی درست سهم‌ها، از افتادن در تله‌های روانی جلوگیری کنند و مانع از غلبه احساسات بر رفتارشان شوند.

مفهوم روانشناسی ضرر

اگر از دوستان و آشنایان خود نظرشان را در رابطه با ضرر بپرسید، خواهید فهمید که تمامی افراد چه در رابطه با مسائل روزمره و چه در رابطه با مسائل مالی و سرمایه‌‌گذاری، همواره به دنبال دوری از ضرر هستند. برای مثال در سرمایه‌گذاری ترس از ضرر کردن باعث می‌شود سهم را تا هدف تعیین شده نگه نداریم و بخش عمده‌ای از سودی که ممکن است با نگهداری آن به دست آوریم را به راحتی از دست بدهیم.

اقتصاددانان بر این باورند که افراد در مقابل ضرر و زیان رفتارهای عجیبی از خود نشان می‌دهند. مطالعات روانشناختی نشان می دهد که درد ضرر و از دست دادن سرمایه از نظر روانی تقریباً دو برابر بیشتر از شادی و لذتی است که هنگام سود و یا برد تجربه می‌کنیم. مثلا از دست دادن 10 میلیون پول بسیار دردناک‌تر از برنده شدن 10 میلیون پول است.

اثر این پدیده را حتی می‌توانیم در روندهای صعودی و یا نزولی ببینیم. برای مثال بازاری که مدت زیادی طول کشیده تا یک رشد چشمگیری داشته باشد، در یک چشم به هم زدن می‌تواند به راحتی و در زمان کمی ریزشی شدید داشته باشد. افراد تمایل خیلی زیادی به جلوگیری از ضرر کردن دارند، اما زمانی که حرف سود کردن باشد به این سرعت هیجانی نمی‌شوند.